Beş yaşında olan yeğenimle sohbet ederken bana yönelttiği“ Teyze para mı önemli yoksa kıyafet mi?” sorusuna “ Para olmadan kıyafet alamayız, para kıyafeti bize ulaştıran bir araçtır. Fakat çok sevdiğin bir kıyafetin varsa bunun parayla bir karşılığı olmayabilir. Bu sana bağlıdır eğer paraya değer verirsen para değerli olur, oyuncaklarına değer verirsen oyuncakların değerli olur.” Cevabını verdim. “Ne yani para olmazsa mağazadan kıyafet ve oyuncak alamayız mı? Diye sorularına devam etti bende “Hayır, alamayız.” dedim ve kendince bir çözüm yolu bularak “Kibar bir şekilde mağazada çalışan ablaya lütfen bana şu kıyafeti verir misin? Diye rica ederiz o zaman kıyafeti bize verir.” Dedi. Bende bu kibarlıkla verilen cevap karşısında tebessüm ederek, eski zamanlardan bu yana insanların alışveriş yaparken kullandıkları karşılıklı takas yönteminden ve bir süre sonra alışverişte farklı bir yöntem olan para yöntemine geçişten bahsettim.
Okul öncesi diye adlandırdığımız 0-6 yaş aralığında bulunan çocuklar işlem öncesi dönemde bulundukları için dünyanın karmaşık ve kapitalist düzenini anlamakta zorlanabiliyorlar. Yeri geldiğinde biz yetişkinler bile bazı şeyleri anlamlandıramıyorken çocukların hemen anlamasını bekleyemeyiz. Özellikle çocuklara para konusunu anlatırken dikkatli olunması gerekiyor çünkü önceki yazılarımda değindiğim gibi küçük yaşta öğretilen ve kazandırılan alışanlıklar insanın hayatını şekillendirebiliyor. Çocuğa, paranın hedef olmadığını, sadece bir araç olduğunu, kredi kartlarının çalışma sistemlerini, dünya düzeninde birçok şeyin karşılıklı olarak parayla alındığını (yemek, kıyafet, oyuncak vs.) ama karşılıklı olmayan ve parayla satın alınamayacak şeylerinde bulunduğunu (arkadaşlık, sevgi, bir yaşlıya yer vermek, insanlara yardımda ve iyilikte bulunmak vs.) anlatmak gerekiyor. Önceki yazılarda hep değindiğim gibi çocuklar her şeyi yetişkinlerden öğrenir. Sevgiyi, korkuyu, iyiliği ve maalesef kötülüğü de çıkarcı olmayı da. Çocuklara her şeyin bir karşılığının olduğunu düşündüren de ebeveyn davranışlarıdır. Özellikle ebeveynlerin ‘sen ödevini yaparsan, bizde sana istediğin çikolatayı, oyuncağı alırız’ tarzında kurduğu cümlelerdir. Çocuğu her şeyin karşılıklı olduğunu düşünmeye sevk edebilir ve ileride yaptığı bütün davranışlardan karşılık bekleyebilir örneğin ‘ben arkadaşıma yardım ettim ama bu onun karşılığında bana bir şey vermedi’ gibi düşünceler içerisinde bulunabilir. İşte bu ay değineceğimiz konu olan, hasbi kavramı da bir şeyleri gönüllü olarak yapmak, karşılık beklememek ve nedensiz olmak anlamlarına geliyor. Çocuğa, her insanın bir gün yardıma ihtiyaç duyabileceği, her zaman sağlıklı, güçlü olamayacağımızı bu yüzden karşı taraftakilerin kendine nasıl davranmasını istiyorsa onunda karşı tarafa o şekilde davranması gerektiği anlatılmalıdır. Bazı vakıfların ve kurumların karşılık beklemeden sadece insanlara yardım etmek amacıyla kurulduğundan da bahsedilebilir.
Peki, çocukların her istediği alınmalı mı? Aileleri belki de en çok standart yalana teşvik eden bir konuya değinmek istiyorum “paramız yok” konusu. Çocuklar bir şey istediğinde alınması mümkün değilse veya gereksizse, sağlıksızsa ‘paramız yok’ demek yerine ‘bunu almak planlarımızda yoktu, belki başka zaman alabiliriz’ şeklinde kurulan cümleler daha yapıcı olabilir. Çocuklara örnek olmak adına alışverişe gitmeden önce alışveriş listesini beraber hazırlayıp, sadece listede bulunanları alarak paranın nasıl idareli kullanılması gerektiği gösterilebilir. Hatta ebeveynler alışveriş yaparken parayı çocuklarına verip onlardan alışverişi tamamlamalarını isteyebilirler. Böylelikle çocuk para kavramını ve parayı önemli şeyler için harcamayı yaşantı yoluyla öğrenmiş olur. Ek olarak çocuklarda, para konusunda tutumlu ve sabırlı olmayı geliştiren alışkanlıklardan bir tanesi de kumbarada para biriktirmektir. Para biriktirimi çocukta, paranın hedeflenen şeyi alırken sadece araç olduğunu fark etmesini de sağlar. Ebeveynlerle çocukların eğlenceli bir şekilde yapabileceği bir kumbara yapımı videosu bırakıyorum. İyi eğlenceler 🙂 (Kumbara yapımı videonun dördüncü dakikasında başlamaktadır https://www.youtube.com/watch?v=4toZxiOYLO8 )